تکنیک‌های نورپردازی در عکاسی: مانند حرفه‌ای‌ها عکاسی کنید

همانطور که در مقاله «نور در عکاسی» در مجله آموزال توضیح دادیم، ما در عکاسی به دنبال ثبت «نور» و کنترل «نور» برای خلق تصاویر به گونه‌ای هستیم که جذاب، خلاقانه و در عین حال حرفه‌ای باشند. برای اینکه بتوانیم تصاویری با این کیفیات ثبت کنیم، اول باید نور و ویژگی‌های آن را بشناسیم که در یک مقاله‌ی مجزا به طور کامل به این موضوع پرداختیم که می‌توانید آن را در اینجا بخوانید. در مرحله‌‌ی بعد باید تکنیک‌های استفاده از نور و «نورپردازی» را بدانیم تا بتوانیم نور را به خوبی کنترل کرده و به شیوه‌ای که می‌خواهیم به کار بگیریم؛ به همین خاطر این مقاله را به «نور و تکنیک‌های نورپردازی» اختصاص دادیم تا شما را با نورپردازی به شیوه‌ی حرفه‌ای‌ها آشنا کنیم.

انواع مختلف نور در نورپردازی

نور اصلی (Main light): به منبع نور برجسته و اصلی که برای روشن کردن سوژه یا صحنه عکاسی به کار می‌رود، نور اصلی گفته می‌شود. شدت و کیفیت نور اصلی و مکان قرارگیری آن، مود و حال و هوای صحنه را رقم می‌زند.

نور ثانوی یا پر کننده (Fill light): این منبع نور سایه‌هایی که توسط نور اصلی ایجاد می‌شود را «پر می‌کند» و جزئیاتی که توسط نور اصلی در تاریکی قرار گرفته‌اند را روشن می‌کند.

نور پشتی (Back light): نورپشتی نوری است که پشت سوژه یا صحنه قرار می‌گیرد و باعث درخشش سوژه از پشت سر می‌شود. این نوع نور، سوژه را پس زمینه جدا می‌کند و به آن عمق می‌بخشد.

در انواع مختلف تکنیک‌های نورپردازی، از یکی از این انواع نور، دو یا ترکیبی از هر سه استفاده می‌شود.

تجهیزات مختلف نورپردازی

فلش یا اسپیدلایت: یکی از متداول‌ترین تجهیزات نورپردازی است که روی دوربین قرار می‌گیرد. فلش‌ها وسایل کاربردی و قابل حملی برای تمامی عکاسانی هستند که نیاز به ابزار نورپردازی دارند اما نور فلش‌ها به طرز قابل توجهی به اندازه و منبع انرژی آنها بستگی دارد.

اصلاح‌کننده نور: به طور کلی اصلاح کننده‌های نور، بین منبع نور و سوژه قرار می‌گیرند تا کیفیت و شدت نور را بسته به نوع اصلاح‌کننده تغییر دهند. اصلاح‌کننده نور می‌تواند نور را سخت یا نرم کند، شدت آن را کم کند یا جلوه‌های نوری منحصر بفردی ایجاد کند. دیفیوزر، رفلکتور و چتر و … همه از انواع مختلف اصلاح‌کننده‌های نوری هستند.

دیفیوزر: دیفیوزرها نور را با پخش‌کردن آن در سطحی بزرگتر از خود منبع نور، نرم می‌کنند. سافت باکس،  پنل‌های شفاف، چترها و فیلترها از انواع مختلف دیفیوزرها هستند.

بانسر و رفلکتور: این نوع از تجهیزات نورپردازی نور را به سمت سوژه، بازتاب و بازهدایت می‌کنند تا سایه‌ها را به کمترین میزان ممکن برسانند. رفلکتورها، خصوصا در عکاسی پرتره و کلوزآپ، بسیار پرکاربرد هستند.

انواع مختلف نور

همانطور که در مقاله مفاهیم نور توضیح دادیم، نور از لحاظ کیفیت به دو دسته تقسیم می شود.

نور نرم

نور نرم به نوری گفته می‌شود که سایه‌های نرم و ملایم ایجاد می‌کند و کنتراست کمی میان تیرگی و روشنی یا در واقع سایه و نور وجود دارد. وقتی که یک منبع نور بزرگ  و نزدیک به سوژه قرار داشته باشد، نور حاصل از ان روی صورت سوژه، نرم با سایه‌های کمرنگ خواهد بود. روزهای مه‌آلود نیز نور نرم زیبایی ایجاد می‌کنند. اما اگر قصد استفاده از یک منبع نور مصنوعی داشته باشیم، باید نور را با استفاده از  قرار دادن سافت باکس بین منبع نور و سوژه پخش کنیم تا نور روی صورت سوژه نرم و ملایم باشد. نوری که از پنجره به داخل می‌تابد نیز منبع خوبی برای نور نرم است. نور نرم به طور متداول در عکاسی پرتره، عکاسی ماکرو و عکاسی طبیعت به کار می‌رود.

نور سخت

نور سخت مخالف نور نرم است و سایه‌های قوی، تیره و با تضاد بالا ایجاد می‌کند. این نور، تصاویر دراماتیک و جسورانه‌تری خلق می‌کند، با این حال تمامی سوژه‌ها با نور سخت خوب به نظر نمی‌رسند؛ چرا که این نوع نورپردازی سایه‌های اغراق‌آمیز و شدیدی روی صورت به وجود می‌آورد.

 برای ایجاد نور سخت کافیست که تنها از دیفیوزر یا پخش‌کننده نوری مانند سافت باکس استفاده نکنید. اما به طور کلی اینکه نور باید نرم باشد یا سخت، بستگی به سلیقه بصری و خواست عکاس دارد و در تمامی تکنیک‌های نورپردازی که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم، نور می‌تواند نرم یا سخت باشد.

تکنیک نورپردازی محیطی (Ambient light) در عکاسی

نور محیطی یا ambient light نوری است که به طور طبیعی در محیط وجود دارد و توسط عکاس به محیط افزوده نشده است. نور خورشید و نور ماه از منابع اصلی نور محیطی هستند، اما نورهایی که به طور کلی در محیط بدون دخالت عکاس حضور دارند ولو اینکه مصنوعی باشند، مانند نور چراغ‌های خیابان‌ها یا نور نئون فروشگاه‌ها نیز در دسته ی نور محیطی قرار دارند، هرچند بعضی از عکاسان و مدرسان عکاسی ترجیح می‌دهند اینها را به دو دسته‌ی جداگانه تقسیم کنند. استفاده از نور محیطی کمی دشوار است؛ چرا که عکاس کنترل کمی روی منبع نور، شدت و جهش تابش نور دارد و همچنین زمان‌بندی عکاسی با استفاده از نور محیطی نیز بسیار اهمیت دارد؛ زیرا نوری که مثلا در وسط روز در محیط وجود دارد با نور نزدیک غروب یا طلوع آفتاب متفاوت است، با این وجود تجهیزات مخصوص نورپردازی مانند اصلاح‌کننده‌های نور و رفلکتورها به ما امکان کنترل بیشتری روی نور محیطی می‌دهند و کمک می‌کنند که نور محیطی را به سمتی که می‌خواهیم هدایت و بازتاب کنیم. یکی از تکنیک‌های پرکاربرد عکاسی در استفاده از نور محیطی این است که نور طبیعی محیط را با استفاده از اصلاح‌کننده‌های نور و رفلکتور، به قسمتی که سایه افتاده هدایت کنیم تا نور را بیشتر پخش کنیم. این تکنیک که به آن Open shade می‌گویند، به سوژه‌ی ما نور و روشنایی نرم و ملایمی می‌دهد.

تکنیک نورپردازی تخت (Flat lighting) در عکاسی

نورپردازی تخت به نوعی از نورپردازی گفته می‌شود که در آن منبع نور دقیقا روبه‌روی صورت سوژه قرار دارد، صورت سوژه به خوبی روشن و واضح است و هیچ سایه‌ای روی او به چشم نمی خورد. سایه ها اصولا نواقص را بیشتر برجسته می‌کنند و به چشم می‌آورند و به همین خاطر این تکنیک برای صورت هایی که آکنه، چروک و … دارند مناسب است، اما به طور کلی حذف کامل سایه‌ها کار چندان درستی نیست؛ چرا که سایه‌ها به صورت سوژه زندگی و روح می‌بخشند و به همین خاطر این تکنیک در عکاسی پرتره به طور متداول مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. برای ایجاد این نوع نورپردازی کافیست نور را روبه‌روی صورت سوژه و کمی بالاتر از صورت سوژه قرار دهید و تنظیم کنید تا تمامی قسمت‌های صورت به اندازه‌ی کافی روشن و واضح باشند.

تکنیک نورپردازی یک طرفه (Split lighting) در عکاسی

نورپردازی split یا یک طرفه، نوعی از نورپردازی است که در آن منبع نور از کنار و با زاویه ۹۰ درجه به صورت مدل می‌تابد که سبب می‌شود یک طرف صورت مدل روشن و طرف دیگر تاریک شود و حالت دراماتیکی به تصویر پرتره می‌دهد. در این نوع نورپردازی همچنین به دلیل تضاد بالای تاریکی و روشنی، پرتره شما کمی حالت خشن و مردانه می‌گیرد. برای ایجاد این حالت نورپردازی کافیست که منبع نور را ۹۰ درجه نسبت به زاویه‌ای که دوربین خود را تنظیم کردید به سمت سوژه بتابانید تا نیمی از صورت سوژه در نور و نیمی دیگر در تاریکی قرار بگیرد. می‌توانید سوژه را کمی جابه‌جا کنید تا به حالت نوری مناسب برسید. گاهی اینکه نور را کمی به سمت پشت سر سوژه بتابانید کمک می‌کند زودتر به حالت نورپردازی یک طرفه برسید.

تکنیک نورپردازی گسترده (Broad lighting) در عکاسی

این نوع نورپردازی یکی از انواع نورپردازی اصلی در عکاسی پرتره محسوب می‌شود . به نوعی از نورپردازی گفته می‌شود که بخش بیشتری از صورت سوژه به سمت دوربین قرار دارد و روشن است و بخش کوچکتری از صورت که از دوربین دورتر است در سایه قرار دارد. به این دلیل به آن «نورپردازی گسترده» گفته می‌شود که بخش گسترده و بزرگتری از صورت رو به دوربین و در نور قرار دارد. این نوع از نور پردازی برای سوژه‌هایی مناسب است که صورت کشیده و لاغری دارند؛ زیرا صورت را بزرگتر و پرتر نشان می‌دهد. برای ایجاد این نوع نورپردازی، باید منبع نور را با زاویه ۴۵ درجه نسبت به سوژه قرار دهید و به او بگویید سرش را کمی به سمت مخالف دوربین بچرخاند و به تغییر و تنظیم سوژه و دوربین ادامه دهید تا به نورپردازی گسترده مناسب برسید.

تکنیک نورپردازی کوتاه (Short lighting) در عکاسی

این نوع نورپردازی دقیقا مخالف نورپردازی گسترده است؛ چرا که برخلاف نورپردازی گسترده، بخش بزرگ‌تر و وسیع‌تری از صورت که نزدیک به دوربین است در تاریکی قرار دارد. در این نوع نورپردازی، کنتراست و تضاد نور شدید است و به طور کلی فضا و حال و هوای تاریک و دراماتیکی تولید می‌کند و همچنین تصاویر در این نوع نورپردازی به دلیل کنتراست بالا عمق زیادی دارند. نورپردازی کوتاه برای عکاسی پرتره از تمامی صورت‌ها مناسب است، اما بالاخص صورت‌های پر را کشیده‌تر و لاغرتر نشان می‌دهد.

برای ایجاد این حالت نورپردازی، باید منبع نور را با زاویه چهل و پنج دقیقه نسبت به سوژه قرار دهید اما برعکس نورپردازی گسترده، این بار سوژه باید به سمت منبع نور بچرخد و زاویه صورت را تنظیم کنید تا وقتی که بخش بزرگتر صورت در سایه و روبه‌روی دوربین و بخش کوچک‌تر آن در نور قرار بگیرد.

تکنیک نورپردازی پشتی (Back lighting) در عکاسی

همانطور که از اسم آن مشخص است، در نورپردازی پشتی، منبع نور پشت سر سوژه قرار دارد. این نوع نورپردازی عکاسی باعث ایجاد سایه‌نما یا سیلوئت می شود و اگر با شرایط جوّی خاص مانند مه، چه طبیعی و چه مصنوعی سر صحنه ترکیب شود، فضای اسرارآمیز، مبهم و دراماتیکی خلق می‌کند.

مشکل این تکنیک این است که سوژه شما هنگامی که منبع نور دقیقا پشت سر او قرار دارد، به درستی دیده نمی شود و به همین خاطر می‌توان در این موقعیت می توان از رفلکتور استفاده کرد تا بخشی از نور پشتی را به سمت سوژه هدایت کرد، البته اگر به دنبال خلق سایه‌نما نیستید. راه دیگر این است که می‌توانید از تکنیکی به نام Semi-silluette استفاده کنید که سبب می‌شود نور تنها به میزان اندکی وارد کادر شود که باعث ایجاد کمی درخشندگی و نور پشت سر سوژه در تضاد با سایه‌نما می شود و حال و هوای ملایم و رویاگونه‌ای خلق می‌کند.

 نورپردازی حلقوی (Loop lighting)

این نوع نورپردازی تکنیک محبوب دیگری برای عکاسی پرتره است و برای عکاسی از تمامی صورت‌ها و پرتره‌ها مناسب است. در نورپردازی حلقوی، صورت سوژه به خوبی روشن است اما برخلاف نورپردازی تخت، این نوع نورپردازی به صورت عمق و حجم می‌دهد و نور و سایه‌ی بسیار طبیعی و ملایمی روی صورت ایجاد می‌کند. با این حال نسبت به سایر تکنیک‌های نورپردازی کمتر دراماتیک است و تضاد نور بسیار کمتری دارد.

برای ایجاد این حالت نورپردازی، منبع نور را در زاویه‌ی ۴۵ درجه نسبت به سوژه و کمی بالاتر از سطح چشم قرار دهید. این زاویه و منبع نور، سایه‌ی حلقوی‌ای زیر بینی سوژه و سمت مخالفی که منبع نور قرار دارد ایجاد می‌کند.

تکنیک نورپردازی حاشیه‌ای(Rim lighting) در عکاسی

نورپردازی حاشیه‌ای زمانی اتفاق می‌افتد که نور با زاویه‌ای به سوژه می‌تابد که خطوط اطراف و حاشیه‌‌ای سوژه را برجسته کند که سبب می‌شود فرم و حجم سوژه بیشتر نمایان شود. نورپردازی حاشیه‌‌ای تکنیک بسیار مناسبی برای جدا کردن سوژه از پس زمینه است.

برای ایجاد این حالت نورپردازی، منبع نور را پشت سر سوژه قرار دهید و مکان قرارگیری و زاویه سوژه را طوری تنظیم کنید که حاشیه سوژه با پرتوهای نور روشن و برجسته شود.

تکنیک نورپردازی پروانه‌ای (Butterfly lighting) در عکاسی

دلیل نام‌گذاری این نوع نورپردازی، سایه مشخص و به شکل پروانه‌ای است که زیر بینی سوژه تشکیل می‌شود. نورپردازی پروانه‌ای زمانی اتفاق می‌افتد که منبع نور روبه‌رو و بالای سر سوژه قرار داشته باشد که سایه پروانه‌ای را زیر بینی سوژه شکل می‌دهد. نورپردازی پروانه‌‌ای استخوان گونه را برجسته‌تر نشان می‌دهد که سبب می‌شود که خانم‌ها این نوع نورپردازی را ترجیح دهند، اما در عین حال سایه‌ی ایجاد شده زیر حدقه چشم را نیز تشدید می‌کند؛ به همین خاطر استفاده کردن یا نکردن از این تکنیک در عکاسی بستگی به خصوصیات و جزئیات صورت سوژه دارد ولی به طور کلی نورپردازی پروانه‌ای یکی از تکنیک‌های نورپردازی مهم و در عین حال پرکاربرد محسوب می‌شود.

تکنیک نورپردازی رمبرانتی (Rembrandt lighting) در عکاسی

این شیوه نورپردازی از نام نقاش هلندی، رمبرانت، گرفته شده که از این نوع نورپردازی در نقاشی‌هایش، به خصوص در سلف پرتره هایی که از او به جا مانده به طور متداول استفاده می‌کرده است. این نوع نورپردازی  به گونه‌ای است که مثلثی را زیر چشم و روی گونه‌ی صورت سوژه تشکیل می‌دهد.  نورپردازی رمبرانتی دراماتیک و از لحاظ بصری ملایم و چشم‌نواز است، اما برای تمامی چهره‌ها مناسب نیست و برای کسانی که بینی کوچک و یا صافی دارند شاید بهترین نوع نورپردازی نباشد.

برای ایجاد نورپردازی به شیوه‌ی رمبرانت باید منبع نور را از گوشه و بالا به صورت سوژه بتانید و از او بخواهید کمی در جهت مخالف منبع نور بچرخد به طوری که سایه بینی روی گونه بیفتد.

جمع بندی

تکنیک‌های زیادی برای نورپردازی در استودیو و تجهیزات بسیاری وجود دارد که می‌توانید از آنها برای خلق جلوه‌ی بصری‌ای که دوست دارید استفاده کنید. یاد گرفتن نورپردازی در عکاسی در واقع بازی با نور است. تجهیزات ساده‌ای تهیه کنید همراه با مدلی که حاضر باشد جلوی دوربین شما بنشیند و انواع مختلف تکنیک‌ها را امتحان کنید. از تمام وسایلی که دور و برتان هست برای نورپردازی استفاده کنید، از چراغ مطالعه گرفته تا فلش تلفن همراهتان و با آنها دست به تجربه بزنید. کسی چه می‌داند؟ شاید شما تکنیک نورپردازی جدیدی کشف کردید.