دهکده‌های شهری

آینده معماری به کدام سو میرود؟

در گذشته واژه روستاشهر یا دهکده شهری برای سکونتگاه­هایی به کار می­رفت که در حاشیه شهرها قرار می­گرفتند. امروزه می­دانیم که دهکده شهری در پی جنبشی است که از اواخر دهه ۸۰ میلادی در بریتانیا آغاز شد. جنبشی که به دنبال صنعتی شدن، مدرنیتیه و پیامدهای ناشی از آن رخ داد. از آنجا که در شهرسازی مدرن فضاهای کار، تفریح و سکونت از یکدیگر تفکیک شده­اند محیطی سرد و بی­روح بر این فضاها حاکم بوده و استفاده بیش از حد از اتومبیل نیز روابط انسانی را کاهش داده و آلودگی­های زیست محیطی را منجر می­شود. در این زمان، ایده دهکده شهری به عنوان پاسخی برای مشکلات ذکر شده مطرح شد. درواقع به زبانی ساده می­توان گفت که دهکده شهری، تلفیقی از شهر و روستا بر پایه اصول توسعه پایدار شهری و ایجاد شهری پایدار است. توسعه­ای که نیازهای امروز را بدون از دست دادن توانایی پاسخگویی به نیازهای نسل آینده, ممکن سازد. خلق مکانی امن، مطلوب و جذاب با ترکیب سنت و نوآوری. در برنامه­ریزی و طراحی شهری، ارکان اصلی دهکده شهری در گزارشی که در سال ۱۹۹۲ تحت عنوان گزارش دهکده شهری منتشر شد به شرح زیر است:

• توسعه فضای مناسب و توده کافی
• محیطی پیاده مدار و جاذب
• اختلاط مناسب کاربری­ها
• وجود فرصت­های اشتغال، معماری متنوع و پایدار
• اختلاط بخش مسکونی
• کاربری­های اشتغال زا
• امکان تأمین نیازهای اساسی خرید
• بهداشت و آموزش
• خود اتکایی نسبی

ایده “دهکده شهری” به عنوان راهبرد تحقق پایداری در سکونتگاه­هایی با شرایط مختلف و با انگیزه­های متفاوت اقتصادی و اجتماعی، به عنوان راه حلی برای توسعه پایدار شهری و روستایی به کار رفته و موفقیت آن در بسیاری از نمونه­ها نشان از جهان شمول بودن آن دارد. هدف این الگو، خلق محیطی است با کاربری­های متنوع، مستقل با هدف تمرکز زدایی از شهرها و توسعه پراکندگی، با اولویت حمل و نقل عمومی و پیاده­روی و دارای فضاهای جمعی و جذاب برای تشویق توسعه اجتماع محلی و مشارکت عمومی. احترام به حفظ محیط زیست و توجه به عوامل زیست محیطی با کمک مؤلفه­های طبیعی منطقه و ساخت و ساز همساز با طبیعت.

الگوی دهکده شهری یک الگوی ثابت با معیارهای سخت وثابت نیست، بلکه بسیار انعطاف پذیر بوده دارای اصول کلی است که می­تواند متناسب با ویژگی­های محلی تغییر شکل پیدا کند. از این ایده می­توان برای استفاده از فضاهای متروکه داخل شهری یا خارج آن، ایجاد شهرهای جدید، روستاهای اطراف شهرها و گسترش شهرها استفاده کرد. دهکده­های شهری به طور مؤثری از زمین استفاده می­کنند و فشار بر روی زمین­های کشاورزی و فضاهای باز را کاهش می­دهند. کیفیت هوا را با کاهش سفرهای ناشی از وسایل نقلیه خصوصی کاهش می­دهند. به گونه­ای مؤثر و کارآمد از منابع زمینی و انرژی­هایی نظیر انرژی باد و خورشید استفاده می­کنند. دهکده­های شهری قدرت جذب افراد را دارند و با ایجاد مکان­های اجتماعی، تفریحی و فرهنگی  و به آنها خدمات ارائه می­دهند.

با اینکه مدت بسیار زیادی از طرح ایده دهکده شهری در جهان می­گذرد و علیرغم وجود نمونه­های عملی در کشورهای خصوصاً پیشرفته مانند دهکده شهری بیلستون در انگلیس، دهکده شهری کلوین گرو در استرالیا، دهکده شهری گرینویچ میلینیوم در لندن و نمونه­های موفق دیگر، ما در ایران شاهد نمونه­های کوچکی از این طرح در چارچوب حرفه­ای هستیم.

عدم توجه به نیازهای روستائیان و سکونتگاه­های آنان، موجب افزایش مهاجرت از روستا به شهرها شده است. بدین ترتیب زمینه برای ساخت و سازهای کنترل نشده شهرنشینان در بافت روستایی افزایش می­یابد. ساخت و سازهای ناهماهنگ که باعث آسیب به طبیعت شده خصوصاً درمورد مناطق روستایی شمال کشور که چشم انداز بی­نظیری دارد و بافت روستایی و طبیعی را با خطر جدی روبه­رو می­کند، قابل تأمل است. بدین ترتیب الگوی دهکده شهری مبحثی عملی و راه حلی مناسب برای رفع مشکلات موجود در این مناطق و کنترل مهاجرت از روستا به شهر و توسعه نامتعادل روستاها است. اگرچه تاکنون تعداد کمی از این نمونه­ها مورد بررسی قرار گرفته است اما امید است که با بررسی بیشتر و استفاده عملی از طرح دهکده شهری بتوانیم، نقاط مستعد رشد را توسعه داده و شاهد نمونه­های اصلاح شده بیشتری باشیم تا بتوانیم کیفیت زندگی تمامی شهروندان را ارتقا بخشیم.